Prof. Dr. Süleyman Kızıltoprak, Semerkant’ın konut sahipliğini yaptığı Türk Devletleri Teşkilatı’nın ehemmiyetine ve teşkilatın tarihçesine ait bir değerlendirmeyi AA Tahlil için kaleme aldı.
SEMERKANT ORTA ASYA’NIN ZÜRİH’İ OLDU
Semerkant bu yıl art geriye üç kıymetli doruğun konut sahibi olarak ismini duyurdu. Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) ve Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT) devlet liderleri doruğundan sonra 11 Kasım’da Türk Devletleri Teşkilatı (TDT) devlet liderleri doruğu de Buyruk Timur’un imparatorluğuna başşehir olan Semerkant’ta toplanacak. Türk Devletleri Teşkilatı ismini aldıktan sonra gerçekleşen birinci tepenin Özbekistan’da yapılması birçok bakımdan kıymetli kabul ediliyor.
Geçen yıl İstanbul’da eski ismiyle Yassıada, bugünkü ismiyle “Demokrasi ve Özgürlük Adası”nda düzenlenen toplantıyla TDT ismini alan teşkilatın yeni gündemi, üye ülkeler ortasında ticaret ve yatırımların artırılmasına yönelik olacak.
Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan ve Türkiye arasında enerji iş birliği noktasında yeni kararların alınması da kelam konusu. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin (KKTC), Türk Devletleri Teşkilatı’na gözlemci olarak birinci iştiraki da bu tepede gerçekleşecek. TDT’nin gelecek 20 yıllık yol haritasına ait Strateji Dokümanı de yeniden bu dorukta ele alınacak. Ayrıyeten, üye ülkeler ortasında gümrük süreçlerinin kolaylaştırılmasına yönelik yeni adımlar atılacak ve Türk Yatırım Fonu kurulması karara bağlanacak.
– TDT: NEREDEN NEREYE?
TDT ortak bir lisan, kültür ve dayanışma temelinde inşa edilmiş olsa da bugün bölgesel ve memleketler arası iş birliğinin faal bir teşkilatı olmuştur. TDT’nin kuruluş etapları üçe ayrılabilir. Birinci olarak, SSCB dağılıp Türk cumhuriyetleri bağımsızlığını kazandığında, 1992 yılında Türkiye’nin öncülüğünde Ankara’da “Türkçe Konuşan Devlet Liderleri Zirvesi” toplandı. İkinci evrede, 2009 yılında ise Türk Lisanı Konuşan Ülkeler İşbirliği Kurulu yani Türk Keneşi kuruldu. Türk Keneşi milletlerarası teşkilatlar içinde “mütevazi” maksatlar edinerek yola çıktı ve vakit içinde başarılı sonuçlar aldı. Bu bağlamda iktisat, eğitim, ulaştırma, kültür, turizm ve dış siyasete yönelik kayda kıymet projeler elbirliği ile hayata geçirildi. Üçüncü basamakta, Türk Kurulu 12 Kasım 2021’de İstanbul’da gerçekleştirilen 8. Zirvesi’nde tarihi bir karar vererek ismini Türk Devletleri Teşkilatı olarak belirledi.
İstanbul tepesinde yalnızca tertibin isminde değil içeriğinde de değişiklikler yapıldı. 2040 yılı için Türk Dünyası Vizyonu ismiyle stratejik bir doküman kabul edildi. Bu dokümandaki gayeler dört alanda açıkça tanımlandı. Bunlar siyasi, ticari-ekonomik, halklar ortasındaki münasebetlerin geliştirilmesi ve Türk devletlerinin memleketler arası toplumla ilgileridir. Bu teşkilatın temel vazifesi Türk ülkeleri ortasında çeşitli alanlarda bağları geliştirmek, karşılıklı itimat ortamı oluşturmak ve milletlerarası alakalarda birbirini desteklemektir.
İdeolojik yaklaşımların kutsandığı rejimler ve kapalı iktisat, yerini globalleşme ve özgürlük çağına bıraktı. İçinde bulunduğumuz internet çağında insanlık, lokal kimlikler özelinde ayrışmak yerine ortak kimlikler temelinde birbirine daha da yakınlaşacak imkanlara sahip. Bugün Slav dünyasındaki parçalanmaya yol açan Rusya ile Ukrayna ortasındaki çatışma, bu çağın ikilemleri ortasında. Bu şartlar altında Türk dünyasının TDT çatısı altında siyasi, ekonomik ve kültürel iş birliği çerçevesinde bir ortaya gelmesi bölgesel istikrar açısından epey dikkat çeken gelişmelerden biri.
Son iki asırda en büyük değişimlerin yaşandığı Avrupa ve Asya eski dünyanın en değerli iki kıtasıdır. Dünya nüfusunun beşte üçünden fazlası bu kıtalarda yaşar ve buradaki en büyük halklardan biri de Türklerdir. Türkler tarihin bu evresinde yeni fırsatlar edindi. 20. yüzyıl Türkler için bir trajedi yüzyılıydı. Zira Türkiye hariç tüm Türk ülkeleri işgal altındaydı. Bilhassa Orta Asya ülkeleri bağımsızlık ve özgürlüklerini evvel Çarlık Rusyası’na daha sonra da Sovyetler Birliği’ne teslim ettiler. 1992’de bağımsız olan 7 Türk devleti bir ortaya gelerek bir teşkilat kurdular. Bu teşkilat 2021’de yeni bir atak yaptı.
Türk devletlerinin iş birliği, tarih ve jeopolitik gerçeklerin gerektirdiği bir durumdur. Bu ülkelerin her birinin farklı ekonomik zenginliklerinin ve güçlü taraflarının yanında, karşılanması mecburî olan farklı muhtaçlıkları vardır. Semerkant Tepesi bu açıdan ehemmiyet taşıyor. TDT, gündeminde öteden beri birinci olarak güvenlik mevzularını öne alarak terörizm, aşırılık ve bölücü akımlarıyla çabaya odaklandı. Ticari-ekonomik potansiyeli artırmak ve kültürel münasebetleri geliştirmek öteki değerli gündem noktaları olarak öne çıkıyor. Türk ülkeleri ortasındaki en büyük tehlike DEAŞ, PKK ve gibisi terör örgütleridir. Bugün Nahçıvan/Zengezur koridoru Türk ülkelerini direkt birbirine bağladığı için çok kıymetli. Öte yandan, lojistikte bürokratik manileri kaldırmak için alınması gereken kolay tedbirler var. Böylece tarihi İpek Yolu da canlanacaktır.
TÜRK DÜNYASININ JEOPOLİTİK KIYMETİ YÜKSELDİ
ABD, Afganistan’dan ayrıldıktan sonra bölgenin jeopolitik parametreleri bağlamında, Özbekistan ve Orta Asya iki istikametten değer kazandı. Birincisi global güvenlik, ikincisi ise bölgedeki jeopolitik durum. ABD ve AB, Batı ittifakı ismine Rusya ve Çin’in bölgede çok güçlü olmasını istemediğini gizlemiyor ve bölge ülkelerinin egemenliğinin korunmasından yana bir siyaset ortaya koyuyor. Geçen yıl 21 Ağustos’ta ABD ve müttefikleri Afganistan’dan çekilmek zorunda kaldı. Bu yüzden, bölge ülkelerinin dikkati bu tarafa odaklandı ve Afganistan’dan etraf ülkelere yayılacak rastgele bir istikrarsızlık ögesi dikkatle izlenmeye başlandı.
Diğer yandan, Soğuk Savaş sonrasında dünyanın dikkat kesildiği en büyük savaşlardan biri Rusya ile Ukrayna ortasında yaşanıyor. Savaşın başlangıcında, Sovyet geçmişi olan devletlerin saldırgan bir Rusya tarafından baskı altına alınması, hatta yutulma tehlikesi çok yüksek bir tehdit olarak görüldü. Savaşın birinci günlerinde Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenskiy’nin kaçması beklendiğinden birçok ülke ona sığınma teklif etti. Ortadan 9 ay geçtikten sonra jeopolitik değerlendirmelerin odak noktası değişti. Bu bağlamda, Türk dünyası ülkelerinin birlik ve beraberlik iradelerinin kıymeti bir defa daha ortaya çıktı.
TÜRK DEVLETLERI TEŞKİLATI KARDEŞLİK VE DOSTLUK ÜZERİNE KURULU
Türk Devletleri Teşkilatı üyeleri ortasındaki bağlar tarihi olarak kardeşlik ve dostluk üzerine şurası. Örneğin Karabağ’ın Azerbaycan tarafından kurtarılmasında Türkiye’nin büyük yardım sağlaması TDT üyelerini sevindiren bir gelişme olmuştur. Öte yandan, Türk devletleri kendi ortalarındaki sıkıntıları, bilhassa Orta Asya’daki hudut uyuşmazlıklarını karşılıklı anlayış ve diplomatik müzakereler yoluyla çözmektedir. Bu mevzuda Özbekistan’ın hassas yaklaşımı hayli kabul görüyor. Türk devletleri ile öbür devletler ortasındaki ihtilaflı mevzular gün geçtikçe azalıyor.
– KKTC TDT’YE ÜYELİĞİ BİRLİĞE GÜÇ KATACAKTIR
KKTC’nin gözlemci üye olarak TDT bünyesine girmesi büyük bir gelişme olarak nitelendirilebilir. Bu gelişme, Türk dünyasının son yıllardaki dayanışma vizyonunun gerçek bir örneğidir. Böylelikle kardeş Türk devletlerinin yan yana, sırt sırta olduğu bir sefer daha kanıtlanmıştır. Azerbaycan savaştayken başta Türkiye olmak üzere tüm Türk ülkeleri onun yanındaydı. Türk ülkelerinin başka ülkelerle çatışması ne olursa olsun, TDT üyeleri kardeşlerinin yanında konum almaya devam edecektir. Bu noktada Türkiye’nin her bakımdan katkısı kayda pahadır. Özbekistan’ın Orta Asya’nın en güçlü devleti olarak TDT tepesine konut sahipliği yapması bölge ve Türk birliği açısından tarihi ehemmiyete sahiptir.