Asgari fiyatta ülkenin makulü kaymış durumda. 2025 yılı için belirlenecek minimum fiyat, sefalet fiyatı ile karın tokluğuna razı olmak ortasında salınıp giden yaşama kıymet biçecek.
İşçi ve patron kesitlerinden 21 bin lira 55 bin lira ortasında talepler lisana getirildi; bu enflasyonist ortamda insanca yaşama geçit veren bir uzlaşı olabilecek mi?
19 Aralık’ta yapılan 3. Taban Fiyat Tespit Komitesi toplantısına girerken TÜRK-İŞ Genel Başkanı Ergün Atalay, “2025 yılında taban fiyatın 29 bin 583 TL olmasını talep ediyoruz. Taban fiyat tespit komitesine teklifimiz minimum fiyatın yüzde 45, enflasyon oranı üzerine refah hissesi eklenerek artırım yapılmasıdır. Yüzde 20 refah hissesi eklenmesi durumunda minimum fiyatın 29 bin 583 TL olmaktadır” dedi.
Atalay, CHP’nin lisana getirdiği 30 bini bile ağzına alamadı.
AKP’nin art bahçesi Müstakil Endüstrici ve İşadamları Derneği (MÜSİAD) Başkanı Mahmut Asmalı, asgari fiyatta yüzde 25’in üzerinde bir artışı hakikat bulmayacağını açıkladı. Yani 21 bin 250 TL ile öneriyor.
Eminönü Meydanı’nda 15 Aralık’ta basın açıklaması yapan DİSK’e bağlı Nakliyat-İş Sendikası Genel Başkanı Ali Rıza Küçükosmanoğlu en az 55 bin TL talep ettiklerini söyledi.
Uluslararası kontrol firması Morgan Stanley’in beklentisi yüzde 30-35 ortasında bir artırım, bu da 23 bin liraya yaklaşıyor.
Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek’in dezanflasyon sürecine dair açıklamaları dikkate alındığında minimum fiyatın 24 bin lirayı bulması güç görünüyor.
Türk Endüstrici İş İnsanları Derneği (TÜSİAD) Yönetim Kurulu Lideri Orhan Turan, taban fiyat ile ilgili “Makul bir düzeyde olmalı” derken, Taban Fiyat Tesbit Komitesi üyesi patron örgütü TİSK şimdi bir sayı lisana getirmedi.
Kamu İşçileri Sendikaları Konfederasyonu (KESK), Devrimci Emekçi Sendikaları Konfederasyonu (DİSK), Türk Tabipleri Birliği (TTB) ve Türkiye Mühendis ve Mimar Odaları Birliği (TMMOB) bütçe maratonunun son gününde (20 Aralık) TBMM önünde basın açıklaması yapmak istedi lakin polis pürüzüyle karşılaştı.
Ekonomistleri ısrarla vurguladıkları “Ücret artışı üretimde verimlilikle, katma paha yaratmakla sağlanır” cümlesini onyüzbininci kere yineledikten sonra, kök sıkıntıya inelim…
***
12 Aralık günü gerçekleşen TÜSİAD-Yüksek İstişare Kurulu (YİK) toplantısında global değişimi değerlendirirken vurguladığı “yaratıcı yıkım…” süreci Türkiye’ye nasıl yansıyor?
Bu sorudan hareketle Turan’ın YİK toplantısındaki kelamlarını hatırlayalım:
“Her teknolojik değişim, firmalar ortasındaki rekabeti de ağırlaştırıyor. Schumpeter bu süreci yaratıcı yıkım olarak isimlendiriyor. Ne kadar sıkıntı olursa olsun firmaların teknoloji temelli tekrar yapılanmasını muvaffakiyetle tamamlamak için çalışmalıyız. Verimli olan, değişime ayak uyduran firmalar yollarına devam etmeli.”
Güler misin, ağlar mısın?
“Yaratıcı yıkım” kavramını birinci olarak 67 yaşındayken 1950 yılında vefat eden Avusturyalı iktisatçı ve siyaset bilimci Joseph Alois Schumpeter kullanmış.
Schumpeter’in vefatının üzerinden 74 yıl geçmiş, Türkiye hala bu kavramı iktisat idaresine anlatma çabasında…
Son 22 yıllık AKP iktidarı bu kavrama o denli uzak ki; Bakan Şimşek 2024 Temmuz’undaki TÜSİAD/YİK toplantısında “Devlet o kadar Ar-Ge dayanağı veriyor, niçin kullanmıyorsunuz?” diye hesap soruyor.
Evet İstanbul Sanayi Odası (İSO)’nın en büyük 500 firmasına baktığımızda fakat bunların yarısı ar-ge teşviklerinden yararlananmış. Neden sanki?
Mesela ülkenin en yetenekleri gençleri yurt dışına gittiği için şirketlerin inovasyon kapasitesi düşmüş olabilir mi? Yahut ülkenin iç ve dış pazarları daralmış, ar-ge eserlerinin piyasalaşmasında sorun olmuş olabilir mi? Kamu takviyeleri inovasyonu destekleyecek bir kurguya sahip mi? Regülasyonlar ar-ge’nin önünde mahzur oluşturuyor mu?
Bu ve gibisi soruların karşılıkları verildiğinde deva bulabilirler.
TÜİK’e nazaran gayrisafi yurt içi Ar-Ge harcaması 2023 yılında bir evvelki yıla nazaran 178 milyar 873 milyon TL artarak 377 milyar 542 milyon TL’ye yükseldi. Böylece 2023 yılında 26 trilyon 545 milyar 722 milyon TL’lik GSYH içindeki oranı yüzde 1.42 oldu.
***
Aynı toplantıda Dünya Bankası’nın “Küresel Kalkınma Raporu–Orta Gelir Tuzağı” çalışmasının akademik lideri ve Chicago Üniversitesi öğretim üyesi Ekonomist Prof. Dr. Ufuk Akçiğit, Turan’ın konuşmasına atıfla Türkiye’ye mahsus bir sonucu paylaştı:
“Yeni kurulan firmalar, eskilerden daha verimli değil.”
Akçiğit’in değerlendirmesini 13 Aralık tarihli yazımda şöyle paylaşmıştım:
“Sistemden çıkan firmalar, yerine gelen firmalardan daha verimli. Yeni firma oluşumunda da sorun var. Tekerleklerin hepsi patlaksa, bir adedini şişirmek işe yaramıyor. Teşvikleri büyüklükten çok performansa nazaran vermeli. Küçük işletmelerin desteklenmesi bir sanayi siyaseti değildir, toplumsal yardımdır.”
***
Dünya Bankası raporunda orta gelir tuzağı tahlil edilirken 108 ülke ele alınmış. Son 35 yılda bunlardan sadece 34 ülke orta gelir tuzağından çıkabilmiş.
Orta gelir tuzağından çıkan ülkelerde teknolojiye yatırım dikkati çekiyor.
Orta gelir tuzağından çıkışın anahtarı rekabetçiliği güçlendirecek teknolojik yenilikler, inovasyon olurken, OECD ülkeleri ortasında bilgisayar, yapay zeka (AI) çalışmalarında Türkiye 10’nuncu, 11’inci sırada yer alıyor.
İnovasyon eğitimli gençlerden gelecek. Milli Eğitim Bakanlığı ters yolda, merkezi bütçeden aldığı hisse 2015’te yüzde 13’den, 2024’te yüzde 9.8’e geriledi.
Verimliliğin değerli göstergelerinden birisi yüksek teknolojili eserlerinin imalat sanayi ihracatındaki payı…
Türkiye’de son 10 yıldır teknoloji eserleri ihracatının toplam ihracat içindeki hissesi yüzde 3 düzeylerinde. Üst orta gelirli ülkelerde tıpkı oranın ortalaması yüzde 23’e ulaşıyor.
***
Veri temelli görüşleri paylaşan Akçiğit’le dün bu mevzuyu konuştum.
Rekabetin sırf kalite ve teknoloji boyutu ile ele alınamayacağını, rekabeti etkileyen; krediye erişimden, firmaların bağlarına kadar farklı toplumsal, siyasal, ekonomik etmenlere değiniyor. Yaptığı saptamalardan kimileri şunlar:
*Firmada verimliliğin gelişmesine pürüz ne çeşit semptomlar varsa, onlar verimli teşebbüslerin çıkmasını engelliyor. Mesela baş ağrıyorsa nedeni bulunur ve ona nazaran tedavi uygulanır. Verimlilik düşükse bunun nedeni de aşikardır.
*Türkiye’de çok fazla küçük işletme var. Çok fazla teşebbüs var. Bunun bir nedeni işsizlik. İşsizlikten ötürü bireyler kendi işlerini kuruyorlar. Bunlara verilen devlet takviyesi inovasyon getirmiyor. Mesela 3 kişinin çalıştığı bir firma 50 yıldır kendi halinde, istihdam yaratmıyor. Verimlilik artışı hareketli istihdam piyasasında ortaya çıkıyor. Verimlilik sağlayan performans yüksek maaş yaratıyor.
*Firmaların akordeon üzere işlerin geçirgenliğini artırmalı. 30 yıl-40 yıl tıpkı işi yapmak yerine personeller yer değiştirmeli. Verimlilik artışının yüzde 70-80’i bu istihdam yapısından geliyor.
*Fransa işletmelerde, “gazalle” yani Türkçesi “ceylan” olan bir model uyguluyor. Faal kaynak kullanımı prensibi benimseniyor. Yeni kurulan bir şirket, 3’üncü yıl devlet takviyesi aldığında sıçrayacaktır mesela… Amerika öbür bir karar vermiş. Yıldız şirketleri destekliyor. Bütün firmaları desteklemek diye bir şey yok.
* OECD ülkeleri içinde Ar-Ge teşviklerinde Türkiye üst sıralarda. Buna karşılık patent ve bilimsel yayında en sonuncu.
Teminat yetersizliğinden ötürü Hazine dayanaklı Kredi Garanti Fonu (KGF) kefaletinden yararlanan finansmana erişim zahmeti çeken KOBİ’ler en küçük üniteden büyüğe 5 farklı kategoride sınıflanıyor. Görüldü ki orta pahada firmalar bu takviyesi alınca büyümüşler.
İhracat, dijital ve yeşil dönüşüm yapan imalat sanayindeki KOBİ’lere KGF paketi geçen yıl açıklanabildi.
Rakamlar çok büyük. KGF kefaletiyle Eylül 2024 sonu prestijiyle, Hazine takviyeli kefaletlerden faydalanan işletme sayısı 1 milyon 445 bini geçti, kredi hacmi 925 milyar 600 milyon lirayı bulurken, kefalet hacmi ise 766 milyar 300 milyon lira düzeyine çıktı.
Bunlardan hangilerinin inovasyona, yaratıcı yıkıma katkısı oldu, hangilerinin yatları katları yenilendi, hangilerinin kapsına kilit vuruldu?!